ملٌا محسن فیض کاشانی

محمٌد محسن پسر مرتضی مشهور به ملٌامحسن فیض در سال 1007 ق در خاندان علم و ادب و اخلاق که دانشمندان نامداری از میان آنان برخاسته‌اند، چشم به جهان گشود. پدرش رضی الدین شاه مرتضی فقیه، اصولی، متکلم، حکیم و شاعر بوده‌است. وی تحصیلات خود را نزد پدر آغاز کرد. بیش از 140 عنوان کتاب در موضوعات مختلف فقهی، حدیثی و تفسیر به زبان‌های عربی و فارسی، آثار او را تشکیل می‌دهند.

 او از محضر سید ماجد بن علی بحرانی بهره برد و در خدمت ملاصدرای شیرازی شاگردی کرد وبه دامادی او مفتخر شد و همراه ملاصدرا به قم آمد و پس از درگذشت او به کاشان رفت و مرجع بی‌نظیر مردم ان دیار شد. فیض کاشانی با گردآوری کتاب‌های چهارگانه شیعه همراه با توضیح و ترتیبی خاص، مجموعه الوافی راتالیف کرد. کتاب المحجة البیضاء را در تهذیب احیاء العلوم غزالی نگاشت. برخی از تالیفات دیگر او عبارتند از: الصافی(در تفسیر قران)، انوار الحکمة، نقدالاصول الفقهیة، مفاتیح الخیر، گلزار قدس، شوق مهدی و آب زلال.

الغدیر

الغدیر، شاهکار پژوهشی علامه شیخ عبدالحسین امینی تبریزی ـ در گذشته به سال 1349 ه ش ـ است که آشکارا بر حق مداری، تلاش توانفرسا، حوصله بسیار و دقٌت نظری مؤلف، گواهی می‌دهد. علامه امینی برای تالیف این اثر بدیع همه منابع مربوط را در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی نجف اشرف بررسی کرده، سپس برای تکمیل کار خود به ایران، سوریه، هند و ترکیه مسافرت می‌کند و مصادر مربوط به این موضوع را با کوشش بی‌وقفه و حیرت انگیز مطالعه و بررسی می‌نماید. علامه امینی خود در این باره می‌گوید:« من برای نوشتن الغدیر ده هزار کتاب را از بای بسم الله تا تای تمٌت خوانده‌ام و به صدهزار کتاب مراجعه مکرر داشته‌ام.»

نکاتی چند درباره این کتاب:

1- اصل کتاب الغدیر بیست جلد است، که تا کنون یازده مجلد آن به چاپ رسیده است.

2- منابع و مستندات الغدیر، به جهت رعایت قواعد منطقی جدل، احتجاج و مناظره، همه از منابع عالمان اهل سنٌت است. این ویژگی کتاب همراه با اجتناب مؤلف از تعصب و یکسونگری، موجب شهرت جهانی الغدیر شده‌است.

3- الغدیر با ذکر حادثه غدیر آغاز می‌شود و سپس به شماره راویان دست اول آن ـ که به 110 نفر

می‌رسند ـ می‌پردازد. آن گاه آثاری که اسناد حدیث غدیر در آن آمده، راویان بعدی، علما، مؤلفان و .... معرفی می‌شوند. علاوه بر بررسی عالمانه صحت حدیث غدیر، بحث مفصلی در مفاد حدیث،‌تحقیق واژگان، شواهد لفظی و معنوی منطبق بر مدٌعای شیعه و نیز برخی از مباحث مورد اختلاف شیعه و دیگران ـ مانند ایمان ابوطالب، مساله زیارت، علم امام، جعل حدیث و ... ـ از مباحث طرح شده در الغدیر است.

4- ترجمه فارسی الغدیر در 22 جلد از سوی بنیاد بعثت منتشر شده است.

5- چاپ جدید الغدیر همراه با تحقیق و تصحیح و تعلیقات استاد سید عبدالعزیز طباطبایی منتشر شده است.

علٌامه مجلسی

علٌامه محمد باقر مجلسی نویسنده و تدوین کننده بحارالانوار، بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه، در سال 1037 در اصفهاان متولد شد و در سال 1110 درگذشت. علامه مجلسی در خانواده‌ای رشد کرد که همه از دانشمندان و دانش‌پژوهان اسلامی بوده‌اند. پدر او ملا محمد تقی از فرزانگان بنام بود. علامه مجلسی نیز بیش‌تر دانش خود را از پدر فرا گرفت و نزد اساتید آن دیار درس خواند. پشتکار و همت بلند علامه مجلسی در تالیف اثار مختلف تا آنجاست که می‌توان گفت در اسلام هیچ کس مانند او موفق به گرداوری سخنان پیامبر و امامان نشده است، به گونه‌ای که شیعه با آثار او زندگی دوباره یافت. وی با توجه به فرصتی که در دوران حکومت صفویه پیدا کرد و با آینده‌نگری خود، آثار حدیثی پیشین را گردآوری کرد و با تنظیم مناسب، تمامی انها در یک مجموعه فراهم آورد تا آ‎ثار گرانبهای شیعه بر اثر تشتٌت و پراکندگی از میان نرود و آن مجموعه را بحارالانوار یعنی دریاهای نور نامید. علامه مجلسی زحمت فراوانی در راه گردآوری احادیث متحمل شد و به جستجوی کتاب‌ها در شرق و غرب پرداخت و افراد بسیاری را برای به دست اوردن کتاب‌ها به سفر فرستاد. او افزون بر تالیف کتاب و تدریس، امام جمعه اصفهان و عالی ترین مقام علمی و دینی حکومت صفویه یعنی شیخ الاسلام بود. آثار علامه مجلسی را تا 169 عنوان برشمرده‌اند که اغلب آنها نیز موجود است. برخی از آثار فارسی وی عبارتند از: حیات القلوب، عین الحیاة، زادالمعاد(مشهورترین کتاب دعا تا قبل از مفاتیح الجنان) رسالة بداء، انشاء الاشتیاق و ترجمه توحید مفضل. همچنین برخی از اثار عربی وی را می‌توان چنین برشمرد: بحارالانوار( در 110 جلد)، مراة العقول( شرح اصول و فروع کافی) در 26 جلد، ملاذ الاخیار، شرح تهذیب الاحکام در شانزده جلد، الوجیزه در علم رجال و ...

الحیاة

الحیاة، دانشنامه‌ای حدیثی است که به همت و قلم نویسندگان معاصر: محمدرضا، محمد و علی حکیمی تدوین و منتشر شده است. مؤلفان ـ چنان که بارها تاکید کرده‌اند ـ معرفت صحیح اسلام را در گرو شناخت همه جانبه و جامع اجزای دین و فهم ارتباطات میان اجزاء می‌دانند. از همین رودرصدد ارائه نظام معرفتی،اجتماعی و اقتصادی اسلام از زبان قرآن و روایات برآمده‌اند. نکاتی چند پیرامون این کتاب:

1- الحیاة در آغاز کتاب چنین معرفی شده است: دائرةالمعارفی اسلامی، علمی، پژوهشی است، که روش زندگی فردی و اجتماعی آزاد و پیشرو را ترسیم می‌کند و انسان‌های سراسر جهان را به پی‌ریزی یک نظام مردمی شایسته فرامی‌خواند.

2- تا کنون شش جلد از این کتاب تکمیل و منتشر شده که 4 مجلد آن توسط زنده یاد استاد احمد آرام به فارسی برگردانده شده است.  

3- الحیاة از 12 باب و هر باب از چندین فصل تشکیل می‌شود که در هر فصل، آیات و احادیث مربوط به آن بیان شده است.

4- در انتهای هر یک از باب‌ها و بسیاری از فصل‌های الحیاة جمع بندی احادیث و نگرشی کلی به باب و فصل آمده است. در این جمع بندی‌ها به نقاط اصلی بحث توجه داده می‌شود.

5- جلد سوم تا پایان جلد ششم الحیاة به معرفی نظام اقتصادی اسلام احتصاص دارد. فلسفه سیاسی اسلام نیز در پایان جلد دوم آمده است.

6- متن عربی و ترجمه الحیاة توسط دفتر نشر و فرهنگ اسلامی در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

حسن بن زین الدین

ابومنصور حسن(959ـ1011 ق) پسر شهید ثانی است. وی در روستای جبع از منطقه جبل عامل لبنان متولد شد و پدر دانشمند خود را در سن هفت سالگی دست داد. شیخ حرعاملی او را چنین می‌ستاید:« او در تمام رشته‌ها دانشمند بود. ادیب، شاعر، پارسا، عابد، پرهیزگار، بلندمرتبه و دارای خوبی‌های فراوان، یگانه دوران، شناخته‌ترین اهل زمان خود در فقه و حدیث و رجال بود.» او با خواهرزاده‌اش سید محمد « صاحب مدارک» در درس و بحث، صمیمیتی بی مانند داشت و هر دو نزد شاگردان شهید ثانی درس خواندند و به نجف اشرف رفته، در درس مرحوم مقدس اردبیلی شرکت کردند و از او خواستند در اجتهاد و به دست آوردن احکام الهی دخالت دارد، به آنان بیاموزد وپس از چندی انان روش خود را تغییر دادند وبا یکدیگر بحث می کردند و هر چه هرچه را که درمطالعه          نمی فهمیدند، از استاد می‌پرسیدند و از بقیه مطالب می‌گذشتند. برخی از شاگردان مقدس اردبیلی آنان را به سبب برگزیدن این روش سرزنش کردند، اما مقدٌس اردبیلی در مقام تحسین آنها فرمود: « ان دو بعداز مدتی به وطن خود مراجعه می‌کنند و مصنفات ایشان به دست شما خواهد رسید؛ در حالی که شما هنوز اسیر و سرگرم مباحث بی‌نتیجه ی‌ شرح مختصر عضدی هستید.» آنان به وطن بازگشتند و در زمان حیات مقدٌس اردبیلی، برخی از تالیفات خود را برای استاد فرستادند. کتاب ارزشمند منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان تالیف شیخ حسن بن زین الدین است. در این کتاب، حدیث‌های صحیح و حسن از کتب اربعه شیعه(کافی، تذهیب، من لایحضره الفقیه و استبصار) انتخاب شده، ولی ناتمام مانده است. کتاب معالم الدین، التحریر الطاووسی و الاثناعشریة از دیگر تالیفات اوست.

طبرسی

ابومنصور احمد فرزند علی بن ابی‌طالب، مشهور به طبرسی از دانشمندان و نویسندگان شیعی قرن ششم هجری است. طبرسی عنوانی است که بین چند تن از دانشمندان شیعه مشترک است. برخی طبرسی رامنسوب به طبرستان و مازندران می‌دانند، اما عده‌ای می‌گویند طبرسی منسوب به تفرش است که در برگردان به عربی طبرس شده است. ابومنصور طبرسی در میان دانشمندان و رجال شناسان شیعه از اهمیت بالایی برخوردار است و او را به نیکویی ستوده‌اند. شیخ حر عاملی او را داشمندی دین شناس و محدثی مورد اطمینان می‌داند و کتاب معروف او الاحتجاج علی اهل اللجاج را پرفایده می‌شمرد و در انتهای کتاب وسائل خود، احتجاج را در ردیف آثار مورد اعتماد بیان می‌کند.برخی از آثار و نگاشته‌های طبرسی عبارتند از: تاریخ الائمه، کتاب الصلوة، الکافی فی الفقه، مفاخر الطالبیه،فضائل الزهرا(س)، به جزکتاب احتجاج، که در ان مناظرات پیامبر و امامان را گرداورده است، سایر آثار وی به دست ما نرسیده است.

شیخ حرٌ عاملی

محمد پسر حسن مشهور به شیخ حرٌ عاملی در هشتم ماه رجب 1033 ق در مشغری از روستاهای منطقه لبنان متولد شد و در سال 1104 در مشهد مقدس درگذشت. شیخ حرٌعاملی از خاندان علمی بزرگی است که در جبل عامل می‌زیستند و نسب انان به حربن یزید ریاحی صحابی معروف امام حسین می‌رسد. شیخ حرعاملی در نزد پدر، عمو و جد مادری خود و جمعی دیگر تحصیل علم کرد و سپس به روستای جبع در نزدیکی « مشغری » رفت و از عالمان این بلاد بهره برد و حدود چهل سال در این دیار به تحصیل و تدریس پرداخت. در این ایام سفرهایی نیز به عراق و حجاز داشت. شیخ حرٌعاملی برای زیارت مرقد امام رضا به ایران آمد و مدتی در اصفهان با علامه مجلسی مؤانست و مجالست داشت. سپس به مشهد رفت و پس ازمدتی قاضی القضاة و شیخ الاسلام خراسان شد. وی در مدت بیست سال با گرداوری روایت‌هایی از کتاب‌های چهارگانه شیعه و منابع دیگر و تنظیم ان در باب‌های فقهی، یک دوره فقه شیعه را تدوین کرد و کتاب ارزشمند وسائل الشیعه را از خود به یادگار گذاشت. وی شاعری توانا بود و بیست هزار بیت شعر در مدح خاندان پیامبر سروده است. هرچند شهرت شیخ عاملی به جهت تالف کتاب وسائال الشیعه است، اما آثار ارزشمند دیگر نیز دارد که عبارتند از: الجواهر السنیٌة فی الاحادیث القدسیٌه، هدایة الامة، اثباة الهداة، امل الامل، الفصول المهمة فی اصول الائمة، الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة.

فضل الله بن علی راوندی

علامه امام سید ضیاء الدین، ابوالرضا فضل الله بن علی راوندی از علمای بزرگ قرن ششم هجری است. وی در حدود سال 483 ق در راوند کاشان چشم به جهان گشود. از آنجا که در خاندان فقاهت و علم و ادب پرورش یافت، درعلوم مختلف اسلامی همچون فقه، حدیث و تفسیر بهره‌ای وافر داشت. در سنین جوانی به محضر بزرگانی همچون شیخ طبرسی( صاحب تفسیر مجمع البیان) و حسن بن ابی جعفر( شیخ طوسی) رسید. شرح حال مفصل راوندی در کتاب لمعة النور و الضیاء فی ترجمة السید ابی الرضا نوشته حضرت ایت الله مرعشی نجفی و کتاب نهج البلاغه عبر القرون نوشته علامه فقید سید عبدالعزیز طباطبائی آمده است. از راوندی کتاب‌های بسیاری در زمینه‌های گوناگون حدیث، تفسیر، شرح و ترجمه به جای مانده است. بخشی از کتاب‌های او عبارتند از: ادعیه السرٌ، ترجمةالعلوی للطب الرضوی، الاربعین فی الاحادیث، الحاشیه علی امالی المرتضی، شرح  نهج البلاغة، دیوان الراوندی، النوادر،الکافی فی التفسیر، ضوء الشهاب، شرح شهاب الاخبار قضاعی. راوندی در حدود سال 572 ق درگذشته ومدفن  او در ضلع شمالی مسجد جامع کاشان واقع است.    

میزان الحکمة

میزان الحکمة دانشنامه حدیثی جدیدی است که به کوشش حجةالاسلام و المسلمین محمد محمدی ری شهری گردآوری شده است. این مجموعه مقدمه طرح بزرگی است که در آن تمامی روایات مرتبط به مسائل فکری، اخلاقی و اجتماعی از منابع مختلف حدیثی شیعه و اهل سنت استخراج شده، ذیل موضوعات مشخص در مجموعه بزرگی به نام موسوعة میزان الحکمة عرضه خواهد شد. میزان الحکمة از چند ویژگی برخوردار است:

1- هدف از ارائه چنین اثری، نگاه جامع به معارف دینی است که فهم عمیق تعالیم الهی را به دنبال دارد. این نگاه، محصول تفسیر هر آیه و یا روایت در منظومه هماهنگ گزاره‌های دینی است. میزان الحکمة با کنار هم نهادن اعضای هر خانواده مضمونی از احادیث، رسیدن به این هدف را تسهیل می‌کند.

2- در این مجموعه تلاش شده تا موضوع بندی احادیث با دقت نظر انجام گیرد و از تکرار احادیث یا تداخل عناوین در حد امکان خودداری شود.

3- میزان الحکمة ناظر به روایات فقهی نیست و به ذکر احادیثی که مضمون اخلاقی یا اجتماعی دارند و یا مرتبط با مسائل فکری و اعتقادی‌اند، می‌پردازد.

4- مؤلف در تنظیم این اثر از مصادر روایی شیعه و اهل سنت سود جسته و پیش از بیان روایات معصومان در هر موضوع، نخست آیات مربوط به آن را آورده است.

5- این مجموعه از 564 عنوان، 4260 باب و 23030 حدیث تشکیل شده است.

میزان الحکمة نخست به عربی و در ده جلد به چاپ رسید. چاپ بعدی آن در چهار جلد همراه با یک جلد فهرست با اصطلاحات سودمندی عرضه شد و چاپ اخیر آن همراه ترجمه فارسی، به همت انتشارات مؤسسه فرهنگی دارالحدیث در پانزده جلد منتشر شده است.